شهادت امام سجاد(ع) در برخي نقلها سال ۹۲ ق و در نقلي ديگر سال ۹۴ و در منابعي ديگر سال ۹۵ ذكر شده است. همچنين در روز شهادت آن حضرت اختلاف وجود دارد. در برخي منابع، شهادت ايشان را در روز ۲۲ ۱۸ و ۲۵ ماه محرم نيز ذكر كرده اند. زمان حضرت امام سجاد(ع) پُر از اختناق و تقيّه بود و كسي در برابر جاسوسان بنياميه، مجال نفس كشيدن نداشت؛ با اين حال، امام سجاد(ع) از ارشاد و نشر احكام اسلام فروگذاري نكرد. ايشان به هر نحوِ ممكن، مسائل اسلامي را بيان مينمود و در هدايت مردم ميكوشيد. از جمله آثار امام سجاد(ع) صحيفه ي سجاديه است كه مشتمل بر ۵۴ دعا از دعاهاي آن حضرت ميباشد. مدت عمر آن امام، ۵۷ سال و زمان امامت آن بزرگوار ۳۴ سال بود. آن امام همام، سرانجام به دستِ هشام بن عبدالمَلِك در زمان خلافت وليد بن عبدالملك مسموم شد و به شهادت رسيد. پيكر مطهر امام سجاد(ع) در قبرستان بقيع و در كنار مرقد مطهر عموي گراميش حضرت امام حسن مجتبي(ع) واقع است.
امامی که مددکار تهی دستان و مستمندان بود/ مناجات های امام سجاد(ع)
برخی افراد که در میان آنان از افراد محب و پیروی حضرت سجاد(ع) هم کم دیده نمیشوند از امام چهارم شیعیان یعنی حضرت زین العابدین علیه السلام بغیر از تنی رنجور وبیمار که دچار ضعف جسم و پریدگی رنگ صورت است چیزی نمی دانند که این خود بهانه ای در دست دشمنان معاند اهل بیت عصمت وطهارت است ، اکنون این نوشتار به مقتضای ظرفیت خود در پی این است که نقش اقدامات و خدمات امام سجاد علیه السلام در تداوم اسلام محمدی و نهضت حسینی بنمایاند.
با مطالعه موشکافانه و تحلیل گرایانه تواریخ اسلامی در می یابیم که امام علی بن الحسین علیه السلام با انجام اقدامات و اعمالی که هم از حساسیت و دید حکومت فاسق و ظالم برخوردار نباشد وهم محیی و نجات بخش و هدایت کننده امت اسلام و شیعیان و مذهب حقه تشیع باشد در حقیقت نهضتی پویا و درحال جریان را سازماندهی و مدیریت نمودند.
برخی ازین اقدامات عبارت اند از :
الف-مبارزه با حکومت ظالم از راه پند و اندرز ونصیحت
برای نمونه امام سجاد علیه السلام به گواه تاریخ در طی صحبت هایی در هر روز جمعه در مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله با مواعظ و اندرز هایی همگان را به تقوا ، دین داری و احیانا بیداری اسلامی لکن در لفافه دعوت می نمودند . سخنانی که درآن امام علیه السلام از حساب و کتاب قیامت ، دین خدا ، قرآن ، نبوت و نکته کلیدی سخنانشان « امامت و ولایت » یاد می نمایند . (۱)
ویا مواعظ مفصلی که به ابوحمزه ثمالی که از یاران نزدیک و مقربان امام است نقل نموده اند. که بازهم دراین سخنان ثقل کلام بر « امامت و ولایت » است . (۲)
ب-مبارزه امام سجاد علیه السلام از راه ادعیه و مناجات
از مجموعه دعاهای امام زین العابدین علیه السلام کتاب مشهور «صحیفه سجادیه » است که از دیرباز اندیشوران آن را تحت عناوینی چون «اخت القرآن » و « زبورآل محمد» یاد نموده اند . (۳)
صحیفه سجادیه تنها عرض دعا و مناجات و راز و نیاز با خدای متعال نیست بلکه در موارد کثیره ای دارای ابعاد اجتماعی فرهنگی عقیدتی و سیاسی می باشد که بعنوان مثال از مساله امامت و ولایت که اصلی ترین بحث اسلام است به کرّات یاد نموده اند.
شاهد مثال اینکه امام در ادعیه ای چون:
دعای مکارم الاخلاق –دعای بیستم ، در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می خواندند و همچنین در دعای عرفه به آنچه گفته شد اشاره هایی صریح نموده اند . (۴)
ج-مبارزه از راه نشر احکام و آثار تربیتی و اخلاقی
شاهد براین مدعا کتاب شریف « رساله حقوق » امام زین العابدین است که ۵۱ حق مسلم در رابطه با ارتباط انسان با خود وخدا و دیگران را شرح وبسط می دهد.
شیخ مفید در این زمینه می نویسد : «فقهای اهل تسنن بقدری علوم از او نقل کرده اند که بشمارش نمی گنجد و موعظ و دعاها وفضایل قرآن و حلال و حرام به حدی از آن حضرت نقل شده است که در میان دانشمندان مشهور است و شرح آن سخن را به درازا می کشاند . » (۵)
د- مبارزه از طریق آزاد نمودن برده
امام در واقع با این حرکت یک کانون تربیتی تشکیل داده بود و با خرید بندگان و تعلیم وتربیت آنان در طول مدتی که دراختیار امام علیه السلام بودند و بعد آزاد نمودن آنها طیفی جدید از جامعه آن زمان را تشکیل می دادند . (۶)
علی بن طاووس ضمن اعمال ماه رمضان می نویسد : « علی بن الحسین شب آخر ماه مبارک بیست برده با اندک تفاوتی بیشتر یا کمتر را آزاد می نمود . (۷)
ر- مبارزه از طریق اقدام به خدمات اجتماعی
کمک ها و اقدامات اجتماعی امام سجاد علیه السلام همواره چه در دوران پرآشوب واقعه حرّه و چه در ایام آرامش مدینه کمک حال و مددکار تهیدستان و بینوایان و مستمندان بود.
تا آنجا که منقول است: گروهی از اهل مدینه از غذایی که شبانه بدستشان می رسید ارتزاق می نمودند ، اما از آورنده غذا اطلاعی نداشته اورا نمی شناختند ، پس از شهادت علی بن الحسین دریافتند آنکه هرشب غذا می آورده علی بن الحسین بوده است . (۸)
