باز آمــدي به بزم باده نوشـان شکيـبا که دلارام عاشقـان شـوي.
باز آمـدي که دل بري و جان بيـاوري و نسيـم صبـح صفا در گيســــوي مهــــــرخان بيفکنـي.
چه مهــربان يار و چه نيکـو انيس و چه زيبـا نديم مني اي اهل غمـزه و اغماض، اي مـاه بي مثال!
نديم بدي بودم و نديده انگاشتي و باز به سراغــم آمــدي!
دوباره مرا به ميهمــاني ملکــوت مي خواني و شرم، زبان اجابتــم بسته است و بغض حسرت از گذشته ي خويش، راه رهايي از ناي بي نوايــي ام مي کاود.
جفــا کردم، از تو وفــا ديــدم.
ديـده به رويت بستم و ابواب عفـو به رويم گشـودي و عـاشقــانه سفيــر رحمت دلدارمان شـــدي.
اشــــک انابه و لهيب دل و التهاب نگاهم ببين و ببخشــاي و ســـلام صميــم مرا دوباره پذير و نامــه ي ضيــافت از من دريغ مــدار!
تو رسول نگار و عشوه ي عرش و کرشمه ي احسان حبيب من و بشارت عنايت اويي.
اي ماه دلاراي صائمان، رمضـــان!
به سراچه ي قلب غريبــم خوش آمـــدي!
مهجوري من از راه فائزين قــدر، حرمان هماره من است و دلجويــي تو مي جويـــم.
ســحرت را دوست مي دارم و هـلالت بسان ابروي يار است و شبانگاهـت عطر نيايش مولادارد.
عطش تو عاشورايي است و صيام، ميثاق ما با قيام ياران نينواست.
غروب تو، طلوع فرحت ايمانيان است و خرسندي دوست؛ و طلوعت غروب رذيلت و ريمني در آفاق انفاس روزه دار.
رمضـان، اي موسم غفران و غوغـاي عفو!
تو ضيافت جمع علي جويان و محفل انس عاشقـان مولايـي!
عطشناکي ما در رؤيت هلال تو، عطش ديدار امير عدل و عاطفه، علــي (ع) است.
عجبا از اين ضيـافت عظما و محفل زيبا و نشور بي همتـــا!
اينـک آيا بانگ چاووش رحمـت را مي شنـــوي؟
مبــاد از کاروان نيايشــگران و نمـازگزاران و سخا صفتان جدا افتي و نديم حرمان و حسـرت شـوي.
پـروردگـــارا!
صـيام و افطـار و سحـر و نيايش و نماز و قنوت و سجـود و رکوع مان، بهانه ي تماشاي يک نگاه ناز توست؛ دريغ مان مدار. تشنه ي آب و گرسنه ي طعـام نيستيـم.
ما تشنه ديدار توييم اي نور زمين و سماوات!
سيـه روييـم و در سپيدي بحر عنـايت خويـش، غسيـل مان کن و با دلي پاکيزه بر خوان ضيافت رمضـان، اذن جـلوس مـان ده.
شـکرا که انتظـاري تلـخ به سرآمد و وصل شيـرين يـار، حاصـل شــد.
اينـک سپيـده، غاليـه دان عطر نيايـش مي شـود.
عطش رمضان، تذکار عطش عاشوراست.
لب هاي خشـک روزه داران، حسيـن (ع) را زمـزمه مي کنند.
تلظي کام تشنـگان، شوق وصال درياي ايثار اباالفضـل (ع) در سـاحل ارادت است.
رمضـان، مقدمه ي محـــــرم است.
قدر، دروازه ي شهر نينــواست.
صيـام، طليعه ي قيام است و صائمين، طلايه داران سپـاه قــائم آل ياســـين (عج).
در بهــار وصتل سالکانيم و توفيق حضــوري دوباره در حلقه ي صالحان و دلدادگان دلارام يافته ايم و اين شايان شـکر در آستـان خالق است.
دل هايـمان را فرش راه يار مي کنيم و با سوز عاشقـانه و ترنم واژه هاي زلال وحي، قدوم بهار ياران و فصل وصل بهاري دلان را خوشامد مي گوييــم.
در ماه قربت و غفـران، حجاب هاي ظلمت و نور، زدوده شده، جمال بي مثال نگار در رواق ديدگان دلدادگان، هويدا خواهد شد. بياييد حضورمان در ميهماني خدا را باور کنيم، غبار خود از خود بروبيـم و در جريده ي رمضان ثبت نـام کنيــم.
ياران رمضان و ياوران عاشورا!
رمضــــــــــان مـــــــــاه رسيـــــدن به خـــــــــدا
رجب ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا(ص) به سر رسيد و رمضان ماه بندگي خدا، ماه عبادت هاي عاشقانه و نيايش هاي عارفانه ، ماه بهار قرآن، ماه روشني قلوب و تزکيه نفوس با آن خير و برکت بي مثالش آغاز شد. همو که پيامبر(ص) فرمودند: رمضان ماه برکت و رحمت و مغفرت است. لذا در اين ماه درهاي بهشت باز است. پس از خدا بخواهيم آن را به روي ما نبندد. درهاي دوزخ در اين ماه بسته است پس از خدا بخواهيم آن را به روي ما باز نکند. همچنين مقام معظم رهبري فرمودند: «ماه رمضان در هر سال، قطعه اي از بهشت که خداوند در جهنم سوزان دنياي مادي ما آن را وارد مي کند و به ما فرصت مي دهد که خودمان را بر سر اين سفره الهي در اين ماه وارد بهشت کنيم.بعضي همان سي روز را وارد بهشت مي شوند، بعضي به برکت آن سي روز، همه سال و بعضي همه عمر را.» لذا ماه رمضان، ماه کشيده شدن خط گذشت و غفران الهي بر خطاهاي گنهکاران در سايه «الغوث الغوث هاي عمق جاني» و ماه ايستادگي و مبارزه با دشمن بزرگي به نام «خود» است.
خدايا تو را سپاس که اين لحظات سبز را آفريدي و به من توفيق عبادت در اين ماه مبارک را عطا کرده اي. تو را سپاس که يک ماه تمام به ما فرصت دادي تا از گناهان پيشين پاک شويم و تقديري مبارک از تو طلب کنيم. (عليرضا عليجاني)
رمضــــــــان نامــــي از نــــام‌هــــاي خــــــــدا
رمضان اسمي از اسماء الهي مي باشد و نبايد آن را به تنهايي ذکر کرد مثلا ً بگوييم رمضان آمد يا رفت، بلکه بايد گفت ماه رمضان آمد، يعني ماه را بايد به اسم اضافه نمود. در اين زمينه هشام بن سالم از حضرت امام محمد باقر (عليه السلام) نقل روايت مي نمايد و مي گويد: ما هشت نفر از رجال در محضر حضرت ابي جعفر امام باقر (عليه السلام) بوديم، پس سخن از رمضان به ميان آورديم. امام عليه السلام فرمود: نگوييد اين است رمضان و نگوييد رمضان رفت و يا آمد، زيرا رمضان نامي از اسماء الله است که نمي رود و نمي آيد که شي ء زائل و نابود شدني مي رود و مي آيد، بلکه بگوييد ماه رمضان، پس ماه را اضافه کنيد در تلفظ به اسم، که اسم، اسم الله مي باشد، و ماه رمضان ماهي است که قرآن در او نازل شده است و خداوند آن را «مثل» و «عيد» قرار داده است همچنانکه پروردگار بزرگ، عيسي بن مريم (سلام الله عليه) را براي بني اسرائيل مثل قرار داده است، و از حضرت علي بن ابي طالب (عليه السلام) روايت شده که حضرت فرمود: شما به راستي نمي دانيد که رمضان چيست (و چه فضائلي در او نهفته است!)
واژه رمضـــــان و معنــــــاي اصطلاحــــي آن
رمضان از مصدر «رمض» به مفهوم شدت گرما و تابش آفتاب بر رمل... معنا شده است. انتخاب چنين واژه اي به راستي از دقت نظر و لطافت خاصي برخوردار است چرا که سخن از گداخته شدن است و شايد به تعبيري دگرگون شدن در زير آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بي امانش، زيرا که رمضان ماه تحمل شدائد و عطش مي باشد، عطشي ناشي از آفتاب سوزان يا گرماي شديد روزهاي طولاني تابستان و عطش ديگر حاصل از نفس سرکشي که پيوسته مي گدازد و سوزشش به راستي جبران ناپذير است. در مقايسه اين دو سوزش، دقيقا ً رابطه عکس برقرار است، بدين مفهوم که نفس سرکش با چشيدن آب، تشنه تر مي گردد وهرگز به يک جرعه بسنده نمي کند و پيوسته آدمي را در تلاش خستگي ناپذير جهت ارضاي تمايلات خود وا مي دارد.
( بحار الانوار، جلد 96، ص 376، طبع اسلاميه )
مـــــاه ريـــزش گنــــــاهـــــان آمـــــــــــد
از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله پرسيدند : چرا به ماه رمضان ،ماه رمضان گفته اند؟ فرمود : زيرا " ارمض الله فيه ذنوب العباد ” يعني خدا در آن ماه گناهان بندگانش را مي سوزاند و مي ريزد. به طوري که بنده با خروج از ماه مبارک رمضان آنگونه پاک مي شود که گويا تازه از مادر متولد شده است. ماه رمضان ماه صبر خوانده شده است زيرا مسلمانان با روزه داري صبر و استقامت خود را د راين ماه به نمايش مي گذارند و يکي از مصاديق صبر در قرآن کريم روزه است. رمضان يکي از اسماء الهي نيز مي باشد عليهذا در آداب خواندن اين ماه تأکيد شدهاست که به ماه رمضان نگوييد " رمضان ” چون نام خدا را در اذهان تداعي مي کند؛ بلکه بگوييد " ماه رمضان ”.
ازميان ماههاي الهي که در ميان عرب و غير عرب نامگذاري شده ، تنها نام ماه رمضان در کتاب الهي مذکور شده است. ذکر اين ماه با تجليل فراوان در قرآن و به يادآوردن عبادت و اهميت خاص آن نشانه عظمت اين ماه ميباشد . اهميت اين ماه از جنبههاي مختلف مورد توجه خداوند است که پرداختن به آنها مجالي مستقل مي طلبد.
بــازکــن پنــجــره را؛بــهـــــــار مي‌آيـــــــــد
نزديک شدن به ماه مبارک رمضان، فرصت خوبي است تا با ايجاد تغييراتي کوچک در روزانه هايمان، ضمن آمادگي براي استفاده بهتر از لحظات نوراني اين ماه، به سبک زندگي اسلامي نزديک تر شويم. اين آمادگي، ميتواند در ابعاد مختلف فردي، خانوادگي و اجتماعي اتفاق بيفتد؛ از تغيير در زمان بندي و برنامه ريزي روزانه، تا ساعت خواب و بيداري و کار و مطالعه، عبادت و معنويت، آشپزي و تغذيه و وقت گذاشتن براي خانواده و دوستان.
* پيش نياز ارتباط با خداي مهربان، در هر زمان و هر جايي، طهارت و توبه و استغفار صادقانه از گناهان و خطاهايي است که باعث غفلت و فراموشي شدهاست و به دنبالش انجام واجبات، ترک محرمات و مراقبه و محاسبه اعمال.
* از کساني که خواسته يا ناخواسته، حقي از آنها ضايع کرديم، حلاليت بطلبيم و براي جبران تلاش کنيم.
* احکامِ ماه رمضان مثل: راه ثابت شدن اول ماه رمضان، نيت روزه ماه رمضان، شرايط روزه صحيح، مبطلات روزه و... را دوباره مرور کنيم.
* خداي مهربان را بابت فرصت تجربه يک رمضان ديگر، شکرگزار باشيم و از او بخواهيم رزق معنوي ما را در اين ماه مبارک به لطفش زياد کند و به ما توفيق عبادتش را بدهد.
* براي به جا آوردن مستحباتي نظير نافله ها و تعقيبات نمازهاي يوميه، نماز شب، زيارت و قرائت قرآن کريم و دعاها با توجه و حضور قلب، برنامه ريزي کنيم.
* براي چکاپ وضعيت عمومي بدن و درمان و تهيه دارو براي بيماريهاي مزمني که ممکن است تشديد شوند به پزشک مراجعه کنيم تا پس از روزه داري در روزهاي اول غافلگير نشويم.
* ماه مبارک رمضان، فرصت مناسبي براي مطالعه دقيق ترجمه و تفاسير آيات قرآن کريم است. غير از آن، به دليلِ شب بيداري ها، يک فرصت ارزشمند براي مطالعه کتابهايي است که مدت هاست تهيه کرديم و هر روز با حسرت نگاهشان ميکنيم و هنوز فرصت مطالعه شان دست نداده. از کتابهاي مورد علاقه، يک فهرست تهيه کنيد. مطالعه کتاب في نفسه اتفاق خوبي است، اما چه بهتر از حالا به فکر تهيه يک بسته مطالعاتي متناسب با ماه مبارک رمضان باشيم.
* با ايجاد تغييرات کوچک مثل عوض کردن تصوير پشت زمينه لپ تاپ و تلفن همراه با تصاوير مرتبط، يا استفاده از آهنگ پيشواز و زنگ تلفنهاي مناسبتي، حال و هواي ماه رمضان را زنده کنيم.
* با نصب اپليکيشنهاي کاربردي مثل ترجمه و تفسير قرآن کريم، کليات مفاتيح الجنان و ريختن فايلهاي صوتي دعا و مناجات و سخنراني روي تلفن همراه، وقتهاي مرده تاکسي و اتوبوس و مترو را زنده کنيم. اپليکيشن «ماه خدا» و آلبوم صوتي «نسيم انتظار» از محصولات راديو معارف هستند که براي اين روزها به دردتان ميخورند. نرم افزارهايي که دعاي عهد، دعاهاي روزانه ماه مبارک و... را داشته باشند هم که چه بهتر.
آمـــــادگــــي خــانـــوادگــــي
* از همين الان به خودمان قول بدهيم به جاي تماشاي تمام مدتِ سريالهاي همه شبکه هاي تلويزيون، براي خانواده و به خصوص کوچک ترها، وقت بيشتري بگذاريم و با بيدار کردنشان براي سحري و تشويقشان به گرفتن روزه کله گنجشکي، خاطره ماندگاري از رمضان کودکي در ذهنشان ثبت کنيم.
* با تهيه هداياي فرهنگي- مذهبي مثل کتاب، کتاب دعا، سي دي، برچسب و... براي کودکان خانواده، فرصتي براي علاقه مند کردنشان به ماه مبارک رمضان و گفت و گو درباره احکام و بايد و نبايدهاي اين ماه، فراهم کنيم.
*از قديم الايام رسم بر اين بوده که مردم با خانه تکاني منازل و غبارروبي مساجد، به پيشواز ماه مبارک رمضان ميرفتند. اين رسمهاي عزيز را فراموش نکنيم.
* مهماني هاي افطاري اگر ساده و به دور از اسراف و تبذير برگزار شود، هم عمل به توصيه اکيد دين است و هم فرصت ارزشمندي براي همدلي خانوادگي و صله رحم. از همين الان به فکر برنامه ريزي و اطلاع رساني برنامه افطاري تان باشيد تا به خاطر تداخلهاي احتمالي فرصت صله رحم بيشتر را از دست ندهيد.
* با خريد مواد غذايي پرمصرف اين ماه مثل شير، خرما، شکر و... زحمتِ خريد هر روزه را از دوش مادر و خانم خانه برداريد.
* بهتر است خانم ها، به قول قديمي ها، کمي به فکر باشند و مقدماتي را براي سفره هاي افطاري و سحري فراهم کنند. تهيه حبوبات، خريد عرقيجات براي تهيه انواع شربتهاي خانگي و بسته بندي و ذخيره بعضي مواد غذايي که تهيه وعده هاي غذايي را راحت تر کند و زمان ايستادن پاي گاز را به حداقل ممکن برساند، از ضروريات ماه مبارک رمضان هر سال است.
آمــــادگـــي اجتـــمــاعـــي
* براي شرکت در نمازهاي جماعت مساجد و حرم مطهر، قرائتهاي جمعي قرآن کريم و مراسم شبهاي قدر، از همين الان برنامه ريزي داشته باشيم. اگر خودرو شخصي داريم، بهتر است اياب و ذهاب اطرافيانمان را که به خاطر بيوسيلگي، داشتن بچه کوچک يا دوري راه براي رفت و آمد به جلسات جمعي معنوي مشکل دارند به عهده بگيريم.
* شروع ماه مبارک رمضان، براي خيلي ها، موعدِ پرداخت خمس و زکات اموالشان است. غير از اين، حتما برنامهاي ولو مختصر براي صدقه به مستمندان و اکرام ايتام داشته باشيم. شرکت در برنامههاي خيريه مثل «جشن گلريزان» که مدتي است نيمه ماه مبارک رمضان، شب تولد کريم اهل بيت، امام حسنِ مجتبي(ع)، براي پرداخت بدهي زندانيان جرايم غيرعمد در سراسر کشور اجرا ميشود هم، قدم موثري براي زنده کردنِ کانون در هم شکسته يک خانواده است.
* هم زمان شدن ماه مبارک رمضان با فصل گرم سال، روزه داري را به خصوص در ساعات نزديک به افطار، کمي سخت و روزه داران را ضعيف و بيحوصله ميکند. هواي همکار، دوست و همسايه مان را بيشتر از قبل داشته باشيم و با هم مهربان تر باشيم.
* کم کم در بين همسايه ها و آشنايان، خانوادههاي نيازمند را شناسايي کنيد، روزه داري شايد براي خانوادههايي که بضاعت لازم را ندارند دشوارباشد پس با کمک ديگر اعضاي خانواده بستههاي غذايي ساده، اما پر انرژي مثل ماکاروني، تن ماهي و... را تهيه و بين روزه داران نيازمند توزيع کنيد.
* اين رمضان هم به چشم بر هم زدني ميگذرد. قدر بدانيم و براي هم دعا کنيم.
آداب مــــاه مبــــارک رمضـــــــان در کــلام نـــــورانــي بـــزرگـــــــــان
مهمـــانـخــانه خـــــــــدا
از عارفِ کامل و عالمِ عامل، آميرزا جوادآقاي ملکي تبريزي در کتاب المراقبات، بخش ماه مبارک رمضان آمده است: «... از مهمات سالک در اين ماه عظيم، شناختن حقِ اين ماهاست و اين که اين ماه منزلي است که خداوند، روندگان کوي خود را به مهماني به سوي خود دعوت فرمودهاست و آن ماه، مهمانخانه خداست.اي مردم! درهاي بهشت در اين ماه باز است، از پروردگار خود بخواهيد که آنها را بر شما نبندد. و درهاي دوزخ بسته است، از خدا مسئلت کنيد که آنها را بر شما نگشايد و شياطين در زنجيراند، از پروردگار خود بخواهيد که آنها را بر شما تسلط ندهد. از کارهاي مهم در اين ماه، قرائت قرآن و دعا و ذکر است که بايد از هر کدام، مقدار معين انتخاب و در هر روز انجام شود. در اين انتخاب، اولويت با مواردي است که باعث افزايش نشاط انسان براي عبادت شده و در قلب او، فکر و نوري به وجود ميآورد.»
مــاه رمضـان بــهــــــار اهتل ســلوک
آيت ا... جوادي آملي، به نقل از سيدبن طاووس، دانشمند بزرگ اسلامي، درباره بزرگداشت ماه مبارک رمضان فرموده اند: «عدهاي اول سالشان فروردين است و تلاش ميکنند نو بشوند. مثل درختها که اول سالشان فروردين است و لباسهاي تازه به تن ميکنند. اول سال يک کشاورز، ابتداي پاييز است که درآمد مزرعه را حساب ميکند. تاجري که کارگاه توليدي دارد، اول سال را در فرصت ديگري تعيين ميکند؛ ولي آنها که اهل سير و سلوک اند، اول سالشان ماه مبارک رمضان است. آنها به حسابرسي خود ميپردازند که ماه رمضانِ گذشته، چه درجهاي از معنويت داشته و امسال چه درجهاي دارند؟ ماه مبارک رمضان، براي سالکان کوي دوست، ماه محاسبه است.»
فـرصت تــمريــــنِ اجتنــاب از گنــــــاه
علامه طباطبايي در جلد دوم تفسير الميزان، درباره حکمت احکام و آداب ماه رمضان ميفرمايند: تقوا تنها از راه روزه و خودداري از شهوات به دست ميآيد. چون کسي که خدا را در دعوتش به اجتناب از خوردن، نوشيدن و عمل جنسي که امري مباح است، اجابت ميکند، قهراً در اجابت دعوت به اجتناب از گناهان و نافرماني ها، شنوا تر و مطيع تر خواهد بود؛ اين است معناي آن که فرمود: «لعلکم تتقون»
مـــاه اســـــرار و برکـــــات
استاد فاطمي نيا درباره ماه مبارک رمضان فرمودند: «پروردگارا! ما نميدانيم در درگاه تو چه پروندهاي داريم. تو بهتر ميداني که ما چه کارها کرده ايم.اي بسا که يک کارهايي ميکنيم و از ياد ميبريم. بله، حتي در خير هم اينطور است؛ گاهي يک خيري انجام ميدهيم و فراموش ميکنيم؛ آن خير خيلي به موقع ميآيد به داد ما ميرسد. هيچ نميدانيم کار از کجا درست شد و گره باز شد! يکي از آن نقطههاي روشنت آمد به دادت رسيد! خدا بزرگ است، خدا تاجر نيست اما اينطور قرار داده است. بر عکسش هم هست؛ يک وقت ميبيني کار خراب است، اصلا نميشود، حالي نيست. چرا؟ براي اين که يک دلي شکستيم، خطايي مرتکب شديم.به هرحال پروردگارا! نميدانيم چه کرده ايم. اما آنقدر ميدانيم که تو در ماه رمضان، در رحمت را به روي بندگانت باز کردي و فقط تو ميداني سحرها و لحظات افطار و شب و روزهاي اين ماه، چه اسرار و برکاتي دارد. ما را از اين برکات، بيبهره نگذار.
اين را بدون تعارف بگويم که من و امثال من از ماه رمضان چيزي نميدانيم. از دور دستي بر آتش داريم.اي بسا حتي حساب ميکنيم. حتي من شنيدم که بعضي از عوام الناس به پانزدهم شانزدهم ماه که ميرسند، ميگويند: ديگه کمرش شکست! زورش رفت! درست است که عاجزيم، محدوديم، بالاخره شب بلند ميشويم و فردا يک محدوديتهايي داريم، اما اگر حقيقت ماه مبارک رمضان را لمس کنيم، نگاهمان عوض ميشود.»
به ســـوي مــاهِ نــور و رحمـت، قـــدم بــــرداريـــــم
ما آدميم و اين نکته بزرگي است، اگر که خوب بدانيم. خدا، ما را در ميانِ ترديد و تصميم قرار داده است. ترديد، ما را ميسازد و تصميم، يادمان ميدهد که «خودمان» باشيم. ماههاي معنوي مانند «ماه مبارک رمضان»، بهشتي اند که آدمها را، چه «خود» و چه «بي خود»، در آغوش ميگيرند. کم ميبينيم که آدمها از هم طلاق بگيرند و دوباره رجوع کنند؛ اما رمضان ثابت ميکند که ميشود حتي يک عمر جدا بود و بازگشت.
وقتهايي ميرسند که نميتوانيم بخشش خدا را باور کنيم؛ بس که بارمان سنگين است و گناه و خطايمان زياد. اين وقتها نميتوانيم برگرديم. نميتوانيم گذشته را فراموش کنيم.
نميتوانيم بپذيريم که در عالم، چشمي هست که مانند آدم ها، اشتباهات را نميبيند؛ مجالِ پشيماني ميدهد و آنقدر صبور است که بر کنارِ جاده گناه، به اميد بازگشت ما، فرشتههاي اميدوار ميگمارد.
بــاور کنيـــم که خوبيــــــم
ما خوبيم. اين را ميگويم چون شبهاي ماه رمضان، هر کدام مان، هرجا که باشيم، روزه باشيم يا نباشيم، با شنيدن نواي «ربنا»، پايمان سست ميشود و اگر تنها باشيم، تا اذان، حتما چشم مان تر ميشود. معناي تمام اينها «دوست داشتن» است. ما، خدا را دوست داريم و اين، مهم ترين راز مشترک همه ماست.
بـبخشيـــم و طلـب بـخشــش کنيـــم
خوش به حالِ کسي که دلهاي شکسته پشت سرش را نرم کرده باشد. پوزش، سخت است و سخت تر از آن، بخشيدن است.
بياييد «با هم»، پشت سرمان را نگاه کنيم و همه آدمها را، پوزش خواسته و نخواسته، ببخشيم... و واقعي ببخشيم.بعد که همه را بخشيديم، از خدا بخواهيم او نيز ما را ببخشد و از همه حالتها، رفتارها و آدمهايي که خدا را نميخواهند يا به مهر او احترام نميگذارند، جدايمان کند. دست کم در اين يک ماهِ پيش رو؛ تا بتوانيم کمي تنها باشيم. ما باشيم و خدا و اهلبيت(ع).
(گزيدهاي از کتاب«ما، خـدا، اهل بيت» / به قلم سيدمحمدسادات اخوي)
فــضيــلت مـــــــــاه رمضـــــان از نـگـــــاه معصوميـــــن
قال رسول الله (ص) : إِنَّ ابواب السماء تفتح فى اول ليلة من شهر رمضان ولاتغلق الى آخر ليلة منه(بحار الانوار , ج 96, ص 344)
رسول خدا (ص) فرمود: درهاى آسمان در اولين شب ماه رمضان گشوده مى شوند و تا آخرين شب بسته نمى شوند.
*** *** *** *** *** ***
قال رسول الله (ص) : اذا استهلَّ رمضان غلقت أبوابُ النار (بحار الانوار , ج 96, ص 348).
رسول خدا (ص) فرمود: هنگامى که هلال ماه رمضان پديدار گردد, درهاى دوزخ بسته شود.
*** *** *** *** *** ***
قال ابوجعفر(ع) : لکلّ شىء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان(کافى , ج 2 , ص 630).
امام باقر (ع) فرمايد: براى هر چيزى بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است.
*** *** *** *** *** ***
عن ابى الحسن على بن موسى الرضا(ع): من قرأ فى شهر رمضان آية من کتاب الله کان کمن. ختم القرآن فى غيره من الشهور (بحار الانوار , ج 96, ص 341)
امام رضا (ع) :کسى که در ماه رمضان آيه اى از کتاب خدا(قرآن) را بخواند . مانند کسى است که در ديگر ماه ها تمام قرآن را خوانده باشد.
رمــــــــوز رمضــــــــان
1- ايمان به مبدأ و معاد تنها به اعتقاد قلبي و اقرار به لسان، شرط لازم هست ولي شرط کافي نيست، ورود به مرحله اجرايي و عمل به ارکان، ايمان را به درجه کمال مي رساند. آنان که مي گويند: ما خدا را در قلب قبول داريم و با زبان نيز شهادت مي دهند ولي از انجام عبادات مانند اقامه نماز و گرفتن روزه به بهانه عدم نياز خداوند متعال، سرباز مي زنند با مراحل ايمان- که پيام مولا حضرت علي(ع) است- همخواني ندارند.
2- امساک از خوردن و آشاميدن و مبارزه با لذتهاي جسماني و دوري از ساير مبطلات روزه، ويژه آداب و آئين اسلام نبوده بلکه «صيام» در اديان قبل از اسلام بوده است. راز و رمز روزه داري، مراقبت از نفس، کنترل چشم و زبان، گوش و پرهيز از محرمات از يکسو، تلاوت قرآن، صله ارحام، رسيدگي به وضع معيشتي ايتام و مساکن و درک مفاهيم قرآني و عمل به دستورات وحي بهمراه اخلاص از سوي ديگر، رسيدن به تقواي الهي است.
3- بيماران و مسافران از گرفتن روزه معافند و پس از بهبودي و رجعت از مسافرت، در ماههاي بعدي بايستي کسري يک ماه را جبران نمايند تا در زمره شايستگان قرار گيرند.
4- آنان که همانند پيرمردان، پيرزنان، سالخوردگان، زنان شيرده، به مشقت و زحمت مي افتند و طاقت و توانمندي اين عمل عبادتي را ندارند از آن معافند و تکليف شرعي با اطعام مساکين به ميزان هر روزه ده سير طعام خوراکي را مي توانند محقق سازند.
5- تنها ماهي که در کتاب آسماني اسلام بطور شفاف قيد شده فقط «رمضان» است و بس. آمار ساير ماهها منجمله تعداد ماههاي حرام در آن قيد شده ولي نام ساير ماهها در آن ديده نشده است و اين امر استثنايي از اهميت و جايگاه رفيع اين ماه حکايت مي کند.
6- نزول قرآن -که کتاب هدايت و داراي مؤلفه هاي تميز حق از باطل- راهکارهاي اجرايي زندگي و حياتي و اسامي و وصول به سعادت دنيوي و اخروي است- در ماه مبارک رمضان- اتفاق افتاد. جالب توجه است که انجيل، تورات، زبور و صحف در همين ماه بر پيامبرانش نازل و ابلاغ مي گردد.
7- واژه «رمضان» از ريشه «رمض» گرفته شده که به معناي باراني که اول پاييز مي بارد و هوا را از خاک و غبارهاي تابستان پاک مي کند و يا به معناي داغي سنگ از شدت گرماي آفتاب است پيامبر خدا فرمودند: «اِنَّما سُمِّيَ رَمضان لانّه يُرمَضُ الذُنوبَ» يعني اين ماه رارمضان ناميدند چون گناهان را ميزدايد. انسان گنهکار مي تواند از طريق توبه، استغفار، ترک معاصي، پرداخت حق الناس، در کوره گناه سوزي ذوب گردد.
8- اقامه نماز، ايتاي زکوة، سفر حج، پرداخت خمس و زکوة توسط ملکف، در معرض ديد ديگران قرار مي گيرد ولي روزه تنها عبادتي است که نمود خارجي ندارد. فقط خداي متعال از درون صائم مطلع است.
9- گرسنگي و تشنگي روزه دار، يادآور گرستگي و تشنگي روز قيامت در آخرت و يادآور حال مساکين و محرومان بي غذا در دنياست.
10- تبديل سه وعده غذا به دو وعده در ماه صيام و واگذاري يک وعده به فقرا، موجب بهبودي امور اقتصادي آنان مي گردد و ايجاد عاطفه بين قشر مرفه و مستضعف اتفاق مي افتد. دادن افطاري به روزه داران انفاق و ايثار عدم دلبستگي به دنيا را به ارمغان مي آورند.
11- اگر صفت مذموم پرخوري در سحر و بهنگام افطاري کنار رود و سد جوع در حد متعارف صورت پذيرد. بيمه سلامتي يکساله و راحت باش يکماهه دستگاه گوارش فراهم مي آيد. چربي خون و مواد زائد از بدن خارج مي گردد.
12- معراج حضرت ختمي مرتبت(ص) و سير در عالم بالا در ماه مبارک رمضان درشب هفدهم، 6 ماه قبل از هجرت صورت مي پذيرد و در ليلة القدر هم فرشتگان عرش به فرش نزول اجلال مي کنند تا سلامت و خير را بين عبادالله توزيع کنند و شب زنده داران مي توانند تقديرات شايسته اي را براي خويش از حضرت دوست درخواست کنند و اگر گدا کاهل بود صاحب خانه تقصير نخواهد داشت. شهادت مولاي متقيان در 21 رمضان، پيام آور نهايت عشق عشق معبود به عابد است.
13- اگر خروجي يک ماه روزه داري، اجراي پرهيزکاري و رعايت حلال و حرام امور دنيوي باشد علامت قبولي طاعات در ماه صيام خواهد بود و سلام بر آنکه در اين ماه هدايت پذيرد و شيطان را از دستور کارش خارج نمايد.
حضـــــرت فـــاطــــمه (س) در آداب صـــــائم ســــخن ميـگويـــد
حضرت فاطمه (عليها السلام) سيده نسوان عالم در آداب روزهدار ميفرمايد: عن جعفر بن محمد عن آبائه عن فاطمه (عليهم السلام) : «انها قالت: ما يصنع الصائم بصيامه اذا لم يصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه» .جعفر بن محمد (عليهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلي الله عليهم اجمعين) روايت مينمايد: که حضرت زهرا (عليها السلام) فرمود: صائم با روزه خويش کاري نکرده (يعني حق روزه را ادا نکرده) هر گاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه که بر آنها حرام است) حفظ نکرده باشد.
يعني روزه يک مسماي واقعي از حفظ شکم از کل خوردنيها و نوشيدنيها و مبطلات ديگر و خلاصهاي از اجتناب از گناهان و معصيتخداوند ميباشد، زيرا روزهدار بدون پرهيز از تمامي محرمات روزه واقعي را در خويش تحقق نبخشيده است. (بحار الانوار، ج 96، ص 295)
پنــج خصــلت مـــوجب افـــــطار روزه و بطلان وضـــوء
اگر چه امروز فقهاي عالي مقام اين موارد را مبطل روزه و وضوء نميدانند زيرا کمتر کسي است در زمان ما و فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از اين اوصاف رذيله بپرهيزد، آن خصال پنجگانه از بيان پيامبر گرامي اسلام چنين است: «خمس خصال يفطرن الصائم، و ينقضن الوضوء الکذب، و الغيبة و النميمة، و النظر بشهوة، و اليمين الکاذبة» (نهج الفصاحه، حديث 1459)
پنج صفت است که روزه را باطل و وضوء را ميشکند، دروغ و غيبت و سخن چيني و نظر شهوت انگيز، و قسم دروغ.
اين اوصاف ذميمه براستي اثر معنوي و روحاني روزه و وضوء که يک عبادت است در اسلام خنثي ميکند، و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود مينمايد.
روزه بـــراى آزمـــــــايــش اخــــلاص مــــــردم اســت
خداوند روزه را براى آزمايش اخلاص مردم واجب فرموده است، که روزه در اخلاص عمل بسيار مؤثر است، يعنى کسى که روزه مىگيرد و تمامى روز را با همه امکان بخوردنيها و آشاميدنىهايى که در اختيار دارد، در عين حال امساک مىنمايد، جز اخلاص به پيشگاه حضرت حق مفهومى ديگر ندارد، و در قسمتى از نهج البلاغه مىفرمايد:
«و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب» (4) و يکى از دلائل وجوب روزه اين است که روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهى، يعنى روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصى انسان است، که به وسيله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست مىآيد.
ابــعـــادى در فــلســفه روزه از بــيــــان امــــــام صـــــادق (ع)
هشام بن حکم از رئيس مذهب تشيع حضرت جعفر بن محمد (عليهما السلام) مىپرسد از علت و فلسفه روزه، امام مىفرمايد:
«انما فرض الله الصيام ليستوى به الغنى و القير و ذلک ان الغنى لم يکن ليجد مس الجوع، فيرحم الفقير، لان الغنى کلما اراد شيئا قدر عليه، فاراد الله تعالى ان يسوى بين خلقه، و ان يذيق الغنى مس الجوع و الالم ليرق على الضعيف و يرحم الجائع» (وسائل الشيعه، ج 7، ص 3 - و من لا يحضره الفقيه، ص 73، ج 2)
حضرت صادق(عليه السلام): براستى خداوند روزه را واجب کرد، تا به وسيله او بين اغنياء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آيد، و اين براى آن است که ثروتمندانى که هرگز درد گرسنگى را احساس نکردهاند، به فقراء ترحم نمايند، زيرا اغنياء هرگاه (خوردنى و آشاميدنى را) اراده نمودند (و هوس هر نوع ماکولات و مشروبات کردند) برايشان ميسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده» که تا بين بندگانش از فقير و غنى، برابرى به وجود آورد، و اينکه سرمايه داران مسلمان الم جوع و گرسنگى را لمس نمايند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمايند، (و اين تنها شعار اسلام است، آرى تنها مکتبى که به حال گرسنگان عالم ترحم نمايند، (و اين تنها شعار اسلام است، آرى تنها مکتبى که به حال گرسنگان و محرومان مىانديشد اسلام است.
فـضـــائل هـفتـــگـانه مــخصـــوص روزهداران
در حديثى طويل حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) از پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) چنين نقل مى فرمايد که پيامبر (صلى الله عليه و آله) فرمود:
«ما من مؤمن يصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارک و تعالى له سبع خصال: اولها يذوب الحرام من جسده، و الثانية يقرب من رحمة الله عزوجل، و الثالثة قد کفر خطيئة ابيه آدم، و الرابعة يهون الله عليه سکرات الموت و الخامسة امان من الجوع و العطش يوم القيمة و السادسة يطعمه الله عزوجل من طيبات الجنة، و السابعة يعطيه الله عزوجل برائة من النار، قال: صدقتيا محمد» (خصال شيخ صدوق، ص 386) .
هيچ مؤمنى نيست که ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگيرد، مگر آنکه خداى تبارک و تعالى فتخصلت را براى او واجب و لازم گرداند:
2- به حمتخداى عزوجل نزديک مىشود،
3- (با روزه خويش) خطاى پدرش حضرت آدم را مىپوشاند،
4- خداوند لحظات جان کندن را بر وى آسان گرداند،
5- از گرسنگى و تشنگى روز قيامت در امان خواهد بود،
6- خداى عزوجل از خوراکيهاى لذيذ بهشتى او را نصيب دهد،
7- خداى و عزوجل برائت و بيزارى از آتش دوزخ را به او عطا فرمايد. (پرسش کننده در اين حديث مفصل، عالم يهودى بود) که عرض کرد راست گفتى اى محمد.
گزيــده‌ايى از توصيــه ها و سفــارشهـــاى امـــــــام خمــينــي (ه) بــــه منـــاسبت ماه مبـــارک رمضــــان
***شما در اين چند روزى که به ماه رمضان مانده، به فکر باشيد، خود را اصلاح کرده، توجه به حق تعالى پيدا نماييد.
***از کردار و رفتار ناشايسته خود ، استغفار کنيد! اگر خداى نخواسته، گناهى مرتکب شدهايد، قبل از ورود به ماه مبارک رمضان ، توبه کنيد! زبان را به مناجات حق تعالى عادت دهيد! مبادا در ماه مبارک رمضان، از شما غيبتى، تهمتى و خلاصه گناهى سر بزند و در محضر ربوبى، با نعم الهى و در مهمان سراى بارى تعالى، آلوده به معاصى باشيد! شما اقلا، به آداب اوليه روزه عمل نماييد و همان طورى که شکم خود را از خوردن و آشاميدن نگه مىداريد، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز داريد! از هم اکنون بنا بگذاريد که زبان را از غيبت، تهمت، بدگويى و دروغ نگهداشته، کينه، حسد و ديگر صفات زشت شيطانى را از دل بيرون کنيد!
***اگر با پايان يافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هيچ گونه تغييرى پديد نيامد، و راه و روش شما با قبل از ماه صيام فرقى نکرد، معلوم مىشود روزهاى که از شما خواستهاند ، محقق نشده است.
***اگر ديديد کسى مىخواهد غيبت کند، جلوگيرى کنيد و به او بگوييد! «ما، متعهد شدهايم که در اين سى روز ماه مبارک رمضان، از امور محرمه خود دارى ورزيم.» و اگر نمىتوانيد او را از غيبت باز داريد، از آن مجلس خارج شويد! ننشينيد و گوش کنيد! باز تکرار مىکنم تصميم بگيريد در اين سى روز ماه مبارک رمضان، مراقب زبان، چشم، گوش و همه اعضاء و جوارح خود باشيد.
***توجه بکنيد که به آداب ماه مبارک رمضان عمل کنيد; فقط، دعا خواندن نباشد، دعا به معناى واقعىاش باشد .
(سيماى فرزانگان، صص 159 و 161 برداشتهايى از سيره امام خمينى، ج 3 ، ص 818)
دعــاي روز،اعمـــال مشتـــرک روزهـــا،شـــب هـــا و ســــحرگــاهـــان مـاه مبــارک رمــضــــــان
ماه رمضان ماه خداوند، ماه نزول قرآن و از شريفترين ماههاي سال است. در اين ماه درهاي آسمان و بهشت گشوده و درهاي جهنم بسته ميشود، و عبادت در يکي از شبهاي آن (شب قدر )بهتر از عبادت هزار ماه است.
اعمال مشترک اين ماه چهار گونه است:
نخســــت: اعمالى است که در هر شب و روز اين ماه به جا آورده مى شود
سيد بن طاوس از حضرت امام جعفر صادق و امام موسى کاظم ـ عليهماالسلام ـ روايت کرده که فرمودند: پس از هر نماز در ماه رمضان دعاي ذيل را بخوانيد:
اَللّـهُمَّ ارْزُقْني حَجَّ بَيْتِکَ الْحَرامِ فِي عامي هذا وَفي کُلِّ عامٍ ما اَبْقَيْتَني في يُسْرٍ مِنْکَ وَعافِيَةٍ، وَسَعَةِ رِزْقٍ، وَلا تُخْلِني مِنْ تِلْکَ الْمواقِفِ الْکَريمَةِ، وَالْمَشاهِدِ الشَّريفَةِ، وَزِيارَةِ قَبْرِ نَبِيِّکَ صَلَواتُکَ عَلَيْهِ وَآلِهِ، وَفي جَميعِ حَوائِجِ الدُّنْيا وَالاَْخِرَةِ فَکُنْ لي، اَللّـهُمَّ اِنّي اَساَلُکَ فيـما تَقْضي وَتُقَدِّرُ مِنَ الاََمْرِ الَْمحْتُومِ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضاءِ الَّذي لا يُرَدُّ وَلا يُبَدَّلُ، اَنْ تَکْتُبَني مِنْ حُجّاجِ بَيْتِکَ الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْيُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئاتُهُمْ، واجْعَلْ فيـما تَقْضي وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطيلَ عُمْري، وَتُوَسِّعَ عَلَيَّ رِزْقي، وَتُؤدِّي عَنّي اَمانَتي وَدَيْني آمينَ رَبَّ الْعالَمين
خدايا! در اين سال و هر سال، تا زمانى که عمرم باقى است و در آسايش و گشايش روزى به سر مى برم، زيارت خانه ات ـ بيت الحرام ـ را نصيبم گردان. و مرا از درک موقف هاى گرامى و ديدن مکان هاى شريف و زيارت قبر پيغمبرت ـ که درودت بر او و آلش باد ـ محروم مکن.
و در برآوردن جميع احتياجات دنيا و آخرتم يارىام کن. اى خدا! از تو درخواست مى کنم هر آنچه از قضا و قَدَرت را که در شب قدر حتمى قرار دادى و ديگر برگشت و تغييرى نمى پذيرد، مرا از حجاج بيت الحرامت قرار دهى. حاجيانى که حجشان پسنديده، سعيشان پذيرفته، گناهانشان آمرزيده و اعمال بدشان بخشيده شده است. و عمر طولانى در راه بندگى ات و روزىام را فراوان قرار ده و امانت ها و قرضم را ادا فرما.
2. بعد از هر فريضه، مستحب است خواندن دعاي:
يا عَلِيُّ يا عَظيمُ، يا غَفُورُ يا رَحيمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظيمُ الَّذي لَيْسَ کَمِثْلِهِ شَيءٌ وَهُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ، وَهذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَکَرَّمْتَهْ، وَشَرَّفْتَهُ وَفَضَّلْتَهُ عَلَى الشُّهُورِ، وَهُوَ الشَّهْرُ الَّذي فَرَضْتَ صِيامَهُ عَلَيَّ، وَهُوَ شَهْرُ رَمَضانَ، الَّذي اَنْزَلْتَ فيهِ الْقُرْآنَ، هُدىً لِلنّاسِ وَبَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانَ، وَجَعَلْتَ فيهِ لَيْلَةَ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَيْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، فَيا ذَا الْمَنِّ وَلا يُمَنُّ عَلَيْکَ، مُنَّ عَلَيَّ بِفَکاکِ رَقَبَتي مِنَ النّارِ فيمَنْ تَمُنَّ عَلَيْهِ، وَاَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ
اى خداى بلند مقام, اى بزرگوار, اى آمرزنده,اى مهربان! تويى خداى بزرگ که هيچ مانندى ندارد و به گفتار و کردار خلق شنوا و بينا است. و اين ماهى که مقامش را بلند گردانيدى و بر ديگر ماه ها کرامت و شرافت بخشيدى, و روزه اش را بر من واجب گردانيدى, ماه رمضان است.
ماهى که در آن قرآن را براى راهنمايى مردم و نشان دادن راه هدايت و جدا نمودن حق از باطل فرو فرستادى و شب قدر را در اين ماه مقرر داشتى و نيز آن شب را بر هزار ماه برترى دادى; پس اى خداى صاحب منت که هيچ کس بر تو منت ندارد, در ميان آن همه بندگانت که منت گزارده اى بر من منت گزار و از آتش دوزخ نجات بخش و به بهشت هميشگى داخل گردان! به حق رحمت بى پايانت اى مهربان ترين مهربانان
3.بنا بر فرمايش حضرت ختمي مرتبت، هرکس دعاي اللهم ادخل علي اهل القبور... را بعد از هر نماز واجب بخواند حقتعالي گناهان او را ميآمرزد.
اَللّـهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ اَللّـهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقيرٍ، اَللّـهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جائِعٍ، اَللّـهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْيانٍ، اَللّـهُمَّ اقْضِ دَيْنَ کُلِّ مَدينٍ، اَللّـهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ، اَللّـهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَريبٍ، اَللّـهُمَّ فُکَّ کُلَّ اَسيرٍ، اَللّـهُمَّ اَصْلِحْ کُلَّ فاسِدٍ مِنْ اُمُورِ الْمُسْلِمينَ، اَللّـهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَريضٍ، اللّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنا بِغِناکَ، اَللّـهُمَّ غَيِّر سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ، اَللّـهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّيْنَ وَاَغْنِنا مِنَ الْفَقْرِ، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَيءٍ قَديرٌ
اى خدا تو بر اهل قبرها نشاط و شادمانى عطا کن؛ فقيران را بى نياز گردان؛ خدايا گرسنگان را سير گردان؛ برهنگان را لباس بپوشان؛ خدا بدهى برهکاران را ادا فرما؛ سوگواران را دل شاد ساز؛ خدايا هر غريبى را به وطن باز رسان؛ هر اسيرى را آزادى بخش؛ خدايا فسادگران در کار مسلمانان را اصلاح فرما؛ بيماران را شفا عنايت کن؛ اى خدا به غناى خود جلو فقر ما را ببند؛ بدى هاى ما را به خوبى صفات خودت تغيير ده؛ خدايا ديَن ما را ادا فرما و نادارى ما را به دارايى و بى نيازى بدل گردان که تو بر هر چيز توانايى
4. بهترين اعمال شبها و روزهاي ماه مبارک رمضان قــرائت قـــرآن است.
5. در ماه مبارک رمضان هر سه روز يک ختــم قـــرآن سنّت ميباشد.
6.در اين ماه دعــا،صــلوات،استغفـــار و لاالهالاالله بسيار بايد گفت.
(مفاتيح الجنان/ 356 الي 358)
دوم: کارهـايى که در شــب‌هــاى ماه رمضــان با
- تاریخ: 1398/02/17
- موضوع: اخبار مناسبت ها / تابلو اعلانات
